Aktualności

Data dodania: 2020-04-29

Jan Matejko - Para portretów Pauliny oraz Antoniego Giebułtowskich

Jan Matejko urodził się w 1838 roku w Krakowie, zmarł tamże w 1893 roku.

Jest określany mianem najwybitniejszego przedstawiciela polskiego malarstwa historycznego XIX wieku.

Jego malarstwo odegrało ogromną rolę w kształtowaniu się polskiej świadomości narodowej. Artysta rysował już od najmłodszych lat, kiedy to matka, Joanna Karolina z d. Rossberg, organizowała swoim dzieciom konkursy artystyczne, które mały Jaś zwykle wygrywał.

Profesjonalną naukę malarstwa Jan Matejko rozpoczął w 1851 roku w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych u Wojciecha Stattlera i Władysława Łuszczkiewicza. Następnie, dzięki uzyskaniu w 1858 roku stypendium zagranicznego, w latach 1859-1860 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium pod kierunkiem Hermanna Franza Anschütza, później także na krótko w Wiedniu w pracowni Christiana Rubena.

W 1860 roku artysta ostatecznie powrócił do Krakowa. W kolejnych latach mistrzowi proponowano profesurę na wiedeńskiej i praskiej ASP, patriotycznie nastawiony artysta jednak odmawiał. Ostatecznie w 1873 roku objął posadę dyrektora w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Był on doskonałym pedagogiem, nie narzucał studentom tematów, starał się podsycać ich zainteresowania, jednak był raczej przeciwny studiom zagranicznym. Wprowadził również obowiązek nauki historii sztuki w SSP, rozumiał wagę znajomości dawnych mistrzów w rozwoju artystycznym sztuki młodych malarzy. Jego uczniami byli m.in.: Maurycy Gottlieb, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański.

[więcej o artyście]

Jan Matejko z żoną Teodorą z Giebułtowskich oraz córką Heleną [źródło fot. NAC]

JAN MATEJKO - PARA PORTRETÓW PAULINY ORAZ ANTONIEGO GIEBUŁTOWSKICH

Jan Matejko

Para portretów - Paulina oraz Antoni Giebułtowscy (1858)

technika: olej, płótno

wymiary: 66 x 55 cm (każdy z obrazów)

lot 3 na III Aukcji Dzieł Sztuki

[zobacz w katalogu aukcyjnym]

PROWENIENCJA:

Obrazy od momentu powstania należały do zbiorów rodziny artysty.

UDZIAŁ W WYSTAWACH:

1883 - Wystawa jubileuszowa Jana Matejki, Zamek na Wawelu, Kraków
1913 - Wystawa ze zbiorów rodziny artysty, Bochnia
1938 - Wystawa z okazji uczczenia setnej rocznicy urodzin Jana Matejki, Muzeum Narodowe, Sukiennice, Kraków
1950 - „Jan Matejko i jego szkoła”, TPSP Kraków
1954 - „Portret w malarstwie i rzeźbie polskiej", TPSP Kraków
1983 - „W kręgu przyjaciół. Wystawa w dziewięćdziesiątą rocznicę śmierci Jana Matejki”, Muzeum im. Prof. St. Fischera, Bochnia
1981-2020 - Muzeum Pamiątek po Janie Matejce "Koryznówka", Nowy Wiśnicz

Wystawa obrazów Jana Matejki w TPSP Kraków

Zdjęcie z wystawy „Jan Matejko i jego szkoła” (1950) [fot. z archiwum Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie]

PRACE W LITERATURZE:

1. K. Sroczyńska, "Matejko. Obrazy olejne. Katalog", Warszawa 1993, poz. 48, 49 (reprodukowane poz. 48, 49)
2. S. Serafińska, "Jan Matejko wspomnienia rodzinne", Kraków 1955 (reprodukowany Portret Pauliny z Sikorskich Giebułtowskiej, s. 89)
3. M. Gorzkowski, "O artystycznych czynnościach Jana Matejki począwszy od lat jego najmłodszych, to jest od r. 1850 do końca r. 1881", Kraków 1882
4. Katalog dzieł Jana Matejki wystawionych w salach Muzeum Narodowego w Krakowie w Sukiennicach podczas uroczystości ku uczczeniu setnej rocznicy jego urodzin, Kraków 1938
5. Teodor Grott, "Jan Matejko i jego szkoła. Katalog wystawy", Kraków 1950
6. M. Serafińska-Domańska, "W kręgu przyjaciół. Wystawa w dziewięćdziesiątą rocznicę śmierci Jana Matejki", Muzeum im. S. Fischera, Bochnia 1983.

HISTORIA POWSTANIA OBRAZÓW

Giebułtowscy byli dla młodego Jana Matejki drugą rodziną, w której wcześnie osierocony przez matkę artysta szukał ciepła domowego ogniska. Stali się oni wreszcie również prawdziwą rodziną malarza, który w 1864 roku poślubił najmłodszą z ich córek, Teodorę.

Rodzinę Giebułtowskich znał od dziecka, dzięki ich relacjom z ojcem artysty, Franciszkiem Matejko, który dawał lekcje gry na instrumentach dzieciom Giebułtowskich i uczniom mieszkającym na stancji u pani Pauliny, a pana Antoniego niejednokrotnie zapraszał w gości do domu Matejków przy ul. Floriańskiej.

Relacje między Janem a Giebułtowskimi zacieśniły się jeszcze w latach 50-tych, po ślubie Joanny Giebułtowskiej z Leonardem Serafińskim. Nowożeńcy wolny czas spędzali w drewnianym dworku w Wiśniczu, gdzie mistrz chętnie przebywał i z pasją malował wizerunki bliskich mu osób i przyjaciół, jakimi byli dla niego bracia Joanny i Teodory - Stefan oraz najbliższy sercu artysty Stanisław.

Jan Matejko w listach do Stanisława Giebułtowskiego wspominał (Kraków, 8 maja, 20 czerwca, 1857):

Najdroższy Stasiu! […]

Co do portretów rodziców Twoich to już przy pomocy Matki Bożej zacząłem i asfaltem już podłożone; nie mogę się brać do malowania, gdyż mokre, a pogody jak na złość brak, więc nie wyschły. Są to wielkości, tak np. jak gdyby obciąć trochę od góry pierwszego portretu p. Serafińskiej, ale trochę szersze; głowy są wielkości takiej, jak państwa Serafińskich, a może większe; nie zaczynałem ich na wielkich płótnach, gdyż egzamin niedaleko, a tu jest się koło czego kręcić.

Kochany Stasiu! [...]

Portrety rodziców, da Bóg, niedługo skończę, bo się obawiam, abyś mi jakiej nagany nie przysłał, iż się z nimi wlokę; ale przyznam Ci się, Stasiu, iż takiej masy roboty, jaką mam w tym roku, jak żyję, nie miałem; czasem, jak sobie pomyślę na egzamin, który za sześć tygodni ma być, to aż na mnie pot występuje.

[źródło: Stanisława Serafińska, Jan Matejko wspomnienia rodzinne, Kraków 1955]

W tym właśnie, wczesnym jeszcze okresie twórczości Jana Matejki, powstały datowane na 1858 rok portrety państwa Pauliny oraz Antoniego Giebułtowskich, namalowane na prośbę ich syna Stanisława. Prezentowane wizerunki zostały utrzymane w typie tradycyjnego portretu mieszczańskiego, na ciemnym, z lekka walorowanym, neutralnym tle, w eleganckich, drobiazgowo ujętych strojach, z trafnym oddaniem rysu charakterologicznego modeli. Znamienna dla twórczości Jana Matejki jest tutaj stonowana, ograniczona gama barwna oraz silnie wyeksponowane jasnym, ciepłym światłem, realistycznie ujęte twarze i dłonie.

JAN MATEJKO - PORTRET PAULINY GIEBUŁTOWSKIEJ

Paulina z Sikorskich Giebułtowska (1811-1881) była matką Teodory Matejkowej.

Prezentowany portret przedstawia przyszłą teściową artysty ukazaną w trzech czwartych, w półpostaci, z nałożonymi na siebie dłońmi opartymi o drewniany blat stołu. Kobieta ubrana jest w białą, delikatną bluzkę z koronkowym kołnierzem oraz półprzezroczystymi, haftowanymi rękawami wystającymi spod czarnej sukni z trójkątnym dekoltem spiętym pasującą do guziczków bluzki, złoto-turkusową broszą.

Fragment portretu Pauliny Giebułtowskiej (1858)

Na uwagę zasługuje również częste w twórczości Jana Matejki, drobiazgowe ujęcie biżuterii – kolczyków oraz obrączki na serdecznym palcu prawej dłoni kobiety. Twarz sportretowanej jest pełna i delikatna, nos prosty, a policzki z lekka zarumienione. Lśniące, ciemnoblond włosy modelki zostały nisko upięte i ozdobione z tyłu niebieskim welonem udekorowanym białymi, puszystymi piórami. Fizjonomia oraz lekki uśmiech Pauliny Giebułtowskiej oddają znakomicie jej ciepły, łagodny i życzliwy charakter.

Oba portrety od powstania, aż po dzień dzisiejszy znajdowały się w kolekcji rodziny Serafińskich. Do niedawna wizerunki można było oglądać w Muzeum Pamiątek po Janie Matejce „Koryznówka” w Starym Wiśniczu.

JAN MATEJKO - PORTRET ANTONIEGO GIEBUŁTOWSKIEGO

Antoni Giebułtowski (1805-1859) był ojcem Teodory Matejkowej.

Przyszły teść Jana Matejki również został sportretowany w trzech czwartych, w półpostaci, w pozycji siedzącej, tym razem jednak z założonymi lewa na prawą rękoma. Zza postaci widoczna jest część ozdobnego oparcia drewnianego krzesła. Mężczyzna odziany jest w białą koszulę ze sztywnym przewiązanym w kokardę czarnym halsztukiem kołnierzem, czekoladową kamizelkę oraz czarny surdut z szerokimi klapami, spod którego miejscami widoczny jest delikatny mankiet koszuli.

Fragment portretu Antoniego Giebułtowskiego (1858)

Twarz sportretowanego jest pociągła, charakteryzuje się wydatną brodą, krótkim nosem, wysokim czołem oraz głęboko osadzonymi, z lekka podkrążonymi oczami. Brązowe włosy mężczyzny są krótkie, okalają poważną, nieruchomą twarz modela delikatnymi lokami. Szczególną uwagę w portrecie przyciąga wyeksponowana lewa dłoń przyozdobiona obrączką i sygnetem z herbem rodowym Lis, podkreślającym dawność i szlacheckość rodziny Giebułtowskich. Wizerunek Antoniego Giebułtowskiego to portret pewnego siebie, dumnego mężczyzny.

PORTRETY GIEBUŁTOWSKICH AUTORSTWA JANA MATEJKI JAKO DEPOZYT W MUZEUM NARODOWYM W KRAKOWIE

Dwa portrety autorstwa Jana Matejki zostały zakupione w Krakowskim Domu Aukcyjnym i trafiły do prywatnej kolekcji. Za naszym pośrednictwem zostały przekazane jako depozyt do Muzeum Narodowego w Krakowie.

Przychodzi w życiu taki moment, gdy uświadamiamy sobie, że jesteśmy naszemu miastu coś winni. Każdy podług swoich możliwości oraz przekonań - tłumaczy kolekcjoner, który poprosił o anonimowość. - Pochodzę spoza wawelskiego grodu. To miasto przyjęło mnie z otwartymi ramionami i stało się późniejszą piastunką moich życiowych sukcesów i radości. Pora odwdzięczyć się. (cyt. za: J. Kalęba, Kolekcjoner oddał jako depozyt do muzeum obrazy Jana Matejki, "Dziennik Polski" 1-2 sierpnia 2020 r., s. 20 [wersja internetowa artykułu]).

Portrety będą wystawiane od 25 września 2020 roku w ramach nowej ekspozycji czasowej "Jan Matejko. Różne opowieści" przy ul. Floriańskiej 41 w Domu Jana Matejki. Po zakończeniu wystawy czasowej dzieła pozostaną na ekspozycji w ramach wystawy stałej. Płótna prawdopodobnie zawisną obok innych portretów rodzinnych autorstwa artysty.

Więcej na temat depozytu przeczytać można w artykule na naszej stronie [link].