Aktualności
Psychologiczne studium aktora autorstwa Maurycego Gottlieba na IV Aukcji Dzieł Sztuki (16 VII 2020)
Maurycy Gottlieb - najzdolniejszy uczeń Jana Matejki.
Maurycy (Moses, Menasze) Gottlieb urodził się w 1856 w Drohobyczu, zmarł młodo, w wyniku powikłań związanych z zapaleniem gardła, w 1879 roku w Krakowie. Pochodził z zamożnej, ortodoksyjnej rodziny żydowskiej, która początkowo była przeciwna edukacji artystycznej Maurycego. Artysta mimo tego rysował już podczas nauki w gimnazjum w Drohobyczu (widoki rodzinnego miasteczka, w które wpisywał autoportrety o wyraźnie zaznaczonych semickich rysach), następnie, od 1869 roku rozpoczął studia u⠀Michała Godlewskiego we Lwowie, w latach 1871-1874 uczył się w Akademii w Wiedniu u Karla Mayera i Karla von Blassa, później jeszcze w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie u Jana Matejki, który zresztą uważał go za jednego z najzdolniejszych swoich uczniów.
Edukację artysta uzupełniał jeszcze w 1875 roku u Karla von Piloty’ego w Monachium. W ostatnich latach swojego krótkiego życia Maurycy Gottlieb dużo podróżował, ostatecznie jednak osiadł w Krakowie. Malarz interesował się historią i tradycją Polski.
Maurycy Gottlieb [źródło: NAC]
Cały czas pozostawał w wewnętrznym konflikcie, był świadomy swojego pochodzenia, czuł się jednak Polakiem. Kwestia przynależności kulturowej była bardzo trudna dla artysty, zwłaszcza, że doświadczył on silnych przejawów antysemityzmu podczas swojego pobytu w Krakowie. Maurycy Gottlieb rozważał ten problem również w swojej sztuce, namalował np. „Autoportret w⠀stroju szlachcica polskiego”.
Maurycy Gottlieb był człowiekiem niezwykle wrażliwym i dojrzałym emocjonalnie. Cechy te uwidoczniły się w jego malarstwie. Prace artysty wyróżniają się specyficznym, melancholijnym klimatem romantyzmu, są malowane fakturowo, w ciepłej gamie barwnej, same sceny są często jak gdyby wydobywane z mroku otoczenia. W obrazach wyraźnie widoczne są weneckie i rembrandtowskie inspiracje.
Malarz uprawiał głównie malarstwo historyczne, podejmował tematy biblijne, literackie, oscylujące wokół historii i tradycji Polaków oraz Żydów. Szczególnie godne uwagi są wykonywane przez Maurycego Gottlieba portrety i autoportrety, które charakteryzują się dogłębnie ujętą psychologią modela.
Doskonałym przykładem tajemniczej, nastrojowej, psychologicznej sztuki Maurycego Gottlieba jest orientalizujący obraz „Ahaswer - autoportret w⠀koronie”, w którym artysta przedstawił siebie w nawiązaniu do dwóch postaci: biblijnego króla Persów oraz Żyda Wiecznego Tułacza z antysemickiej legendy, co miało swój związek znowuż z konfliktem przynależności kulturowej. Dzieło jest melancholijne, bardzo emocjonalne, zbudowane na zasadzie kontrastów.
Artysta zajmował się również ilustracją, jego prace uzupełniły np. wydanie poematu Gotholda Efraima Lessinga Natan mędrzec.
Obrazy, rysunki i szkice Maurycego Gottlieba należą do kolekcji wielu muzeów i instytucji w Polsce, m.in. Muzeum Narodowego w Warszawie, Poznaniu, Krakowie i Kielcach, Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie czy Muzeum Śląskiego w Katowicach. Ogrom prac znajduje się też w Izraelu. Część dorobku artystycznego malarza zaginęła.
Maurycy Gottlieb "Ahaswer - autoportret w koronie" (1876) [zbiory MNK]
MAURYCY GOTTLIEB "PORTRET AKTORA - STUDIUM"
Artysta poza najwyżej cenionym w dobie akademizmu malarstwem historycznym zajmował się również sztuką psychologicznego portretu.
Maurycy Gottlieb
Portret aktora - studium (1878)
technika: olej, płótno
wymiary: 47,5 x 36,5 cm
wymiary z oprawą: 62 x 51 cm
lot 4 na IV Aukcji Dzieł Sztuki
[zobacz w katalogu aukcyjnym]
PROWENIENCJA:
- kolekcja prywatna
- kolekcja Andrzeja Miączyńskiego, Kraków
UDZIAŁ W WYSTAWACH:
- In the Flower of Youth. Maurycy Gottlieb 1856-1879, Museum of Art, Tel-Aviv, maj-lipiec 1991;
- Maurycy Gottlieb 1856-1879, Muzeum Narodowe w Warszawie, sierpień-październik 1991.
OBRAZ OPISANY I REPRODUKOWANY:
1. Jerzy Malinowski, Maurycy Gottlieb, Warszawa 1997, s. 39.
2. Katalog wystawy: In the Flower of Youth. Maurycy Gottlieb 1856-1879, Museum of Art, Tel-Aviv, Muzeum Narodowe w Warszawie, 1991, s. 168.
OPIS PRACY
Prezentowany obraz nawiązuje bezpośrednio do „Portretu aktora” (1877) znajdującego się obecnie w kolekcji Instytutu Naukowego im. Chaima Weizmanna w Rehovot w Izraelu, jednak jego poziom dopracowania oraz wysokie walory artystyczne czynią z niego wspaniałe, samodzielne dzieło.
Oba obrazy niewątpliwie przedstawiają tego samego mężczyznę, ale ujmują go w nieco innych konwencjach. Wizerunek z kolekcji w Rehovot jest psychologicznym portretem postaci w eleganckim stroju, wiele mówi o wnętrzu modela, ale właściwie nic o jego zawodzie. Oferowany na IV Aukcji Dzieł Sztuki obraz stanowi natomiast portret aktora odgrywającego pewną rolę, o czym świadczy jego teatralny ubiór.
Tematyka związana z aktorstwem oraz portrety artystów teatralnych interesowały Maurycego Gottlieba i pojawiały się jeszcze w jego twórczości. Jako przykład można przywołać kolejny wizerunek aktora pokazany na Wystawie Pamiątkowej Dzieł Maurycego Gottlieba, która odbyła się w 1932 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie. Sam malarz, borykający się z problemem określenia swojej tożsamości kulturowej, przedstawiał również siebie w różnych rolach, wystarczy tu przywołać chociażby najsłynniejsze chyba dzieło artysty "Ahaswer" (Muzeum Narodowe w Krakowie).
Praca przedstawia popiersie mężczyzny ubranego w ciemny kaftan, spod którego wystaje biały kołnierzyk koszuli. Twarz sportretowanego jest poważna, a głęboko modelowane światłocieniem oczy wpatrzone są w dół. Głowę modela nakrywa kapelusz w typie bikornu. Kolorystyka dzieła jest wąska, dominują w niej odcienie brązu, w których stapia się tło i strój mężczyzny. Ciepłe światło pada punktowo na znakomicie oddaną, malowaną impastowo twarz z wyraźnie zaznaczonymi kośćmi policzkowymi oraz delikatnym zarostem.
Obraz wpisuje się w ogólną stylistykę malarstwa portretowego Maurycego Gottlieba z lat 1876-1879, w którym widoczna jest silna inspiracja barokową sztuką Niderlandów i Hiszpanii. Artysta najczęściej ujmował popiersia ubranych w ciemne stroje postaci ukazywanych na neutralnym, zwykle stonowanym tle, skupiając się przede wszystkim na opracowaniu modelowanych ciepłym, sztucznym światłem twarzy. Głównym celem artysty było uchwycenie wewnętrznej psychologii modela.
„Portret aktora - studium” można porównać z innymi dziełami Maurycego Gottlieba z drugiej połowy lat 70. XIX wieku, np. z „Autoportretem” znajdującym się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach. Obrazy wykazują daleko idące podobieństwa w szkicowym opracowaniu lica obrazu, impastowym traktowaniu niektórych partii oraz w tajemniczym, pełnym niedopowiedzeń wyrazie. Przywołać można w tym miejscu również „Portret szlachcica z Podola” z kolekcji Instytutu Naukowego im. Chaima Weizmanna w Rehovot, w którym model w analogiczny sposób odwraca wzrok od widza i kieruje go w dół, relacja występuje również na poziomie teatralnego charakteru przedstawienia.
Bibliografia:
1. Jerzy Malinowski, "Maurycy Gottlieb", Wydawnictwo Arkady, 1997;
2. Jerzy Malinowski, Barbara Brus-Malinowska, "Katalog dzieł artystów polskich i żydowskich z Polski w muzeach Izraela", Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa 2017, il. 8, s. 192;
3. Maurycy Gottlieb, "W poszukiwaniu tożsamości", katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Sztuki w Łodzi, 2014.
