FORMIŚCI (Ekspresjoniści Polscy)

Ugrupowanie artystyczne Ekspresjoniści Polscy zostało założone przez Tytusa Czyżewskiego oraz Zbigniewa i Andrzeja Pronaszków w 1917 roku i jest uznawane za pierwszą polską formację awangardową.

Tytus Czyżewski

Tytus Czyżewski - jeden z założycieli ugrupowania Ekspresjoniści Polscy [Źródło: NAC]

Zbigniew Pronaszko

Zbigniew Pronaszko, fotografia z balu środowiska literackiego w Warszawie, 1927
[Źródło: POLONA]

Stworzenie grupy Tytus Czyżewski uzasadniał w sposób następujący: „Postanowiliśmy we trzech założyć towarzystwo skrajnych modernistów i przeciwstawić się tępocie i ogólnej śpiączce, jaka panowała wówczas w sztuce polskiej". Wstępne działania inicjujące powstanie grupy prowadzone były już w latach wcześniejszych, organizowano bowiem w Krakowie wystawy - Salony Niezależnych (1911, 1912, 1913), a w 1914 Zbigniew Pronaszko, opublikował w „Rydwanie” manifest zatytułowany Przed wielkim jutrem.

Członkami grupy byli artyści plastycy oraz poeci skupieni wokół wydawanego od 1919 roku awangardowego czasopisma „Formiści”. W tym samym czasie ugrupowanie zmieniło swoją nazwę z Ekspresjoniści Polscy na Formiści.

Leon Chwistek

Leon Chwistek - główny teoretyk ugrupowania [Źródło: NAC]

Głównym ideologiem grupy był Leon Chwistek, który opracowywał m.in. teorie pojęć czystej formy, napięć kierunkowych i strefizmu.
Grupa organizowała własne Wystawy Formistów w kilku miastach w Polsce: w Krakowie, Warszawie, Poznaniu i Łodzi. Prowadziła również współpracę z krakowskim oraz lwowskim Towarzystwem Przyjaciół Sztuk Pięknych, inicjowała liczne spotkania, wykłady i odczyty. Artykuły Formistów były publikowane nie tylko w ich autorskim czasopiśmie, ale również w "Wiankach" oraz "Maskach".
Działalność Formistów zakończyła się w 1922 roku. Powodem rozwiązania ugrupowania były pogłębiające się różnice poglądów jej członków.

Zrzeszeni artyści inspirowali się twórczością niemieckich ekspresjonistów, w której zachwycał ich przede wszystkim niezwykle wymowny, dramatyczny sposób obrazowania emocji. Czerpali również z obrazów kubistów i futurystów, ich głównym celem było stworzenie całkiem nowej jakości sztuki, nowoczesnego stylu narodowego.
Ekspresjoniści Polscy odrzucali sztukę konserwatywną, sprzeciwiali się realizmowi, koncepcji mimezis, dekoracyjności secesyjnej i tendencjom kapistycznym. Uważali, że otaczający człowieka świat powinien być jedynie źródłem inspiracji, nie wzorem do odtwórczego go naśladowania. Artysta, by być wartym tego miana, musi tworzyć nowe formy, wyrażać uczucia i emocje.
Po 1919 roku i zmianie nazwy spojrzenie Formistów na sztukę odrobinę się zmieniło. Ich głównym postulatem stał się „powrót do obrazu”, czyli przełożenie ciężaru wartości dzieła z jego treści na formę.
Jako ogólne cechy niejednorodnej przecież sztuki Formistów wymienić należy geometryzację i deformację form, rytmikę kompozycji oraz czerpanie ze wzorców sztuki ludowej.