Henryk Siemiradzki
[Źródło: NAC]

Henryk Hektor Siemiradzki urodził się w 1843 roku, w Nowobiełgorodzie na przedmieściach Charkowa, zmarł 23 sierpnia w 1902 roku w Strzałkowie koło Częstochowy. Od najmłodszych lat wykazywał talent i zamiłowanie do sztuk plastycznych. Pierwsze lekcje historii sztuki oraz rysunku odebrał u Dymitra Bezperczego w gimnazjum w Charkowie. W 1864 roku pracą O instynkcie owadów ukończył studia przyrodnicze na wydziale matematyczno-fizycznym charkowskiego uniwersytetu. W tym samym roku podjął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Kształcił się tam u malarzy batalistów: Bogdana Willewaldego i Karla Wieniga. Był wybitnym studentem, uczestniczył w wielu konkursach, w których otrzymywał najwyższe nagrody. Cieszył się nawet uznaniem Fiodora Bruniego – rektora uczelni.

Podczas studiów dużo czasu spędzał w Ermitażu, poświęcając się studiowaniu przede wszystkim dzieł mistrzów włoskiego renesansu. Był również częstym gościem petersburskich teatrów. Lubił balet i operę. W spektaklach zwracał szczególną uwagę na scenografię i grę efektów świetlnych. W 1871 roku za wieńczący studia w Petersburgu obraz „Aleksander Macedoński i jego lekarz Filip”, Siemiradzki otrzymał złoty medal oraz sześcioletnie stypendium zagraniczne.

Od września 1871 roku naukę kontynuował w Monachium u Karla Piloty’ego, nie zapisując się jednak do tutejszej Akademii Sztuk Pięknych. W Niemczech Siemiradzki nawiązał kontakty z monachijską kolonią artystów polskich, na których czele stał Józef Brandt i Maksymilian Gierymski. Tutaj również pogłębił swoją przyjaźń z poznanym już w Petersburgu Stanisławem Witkiewiczem, który w przyszłości będzie bardzo mocno krytykował akademicką twórczość Siemiradzkiego.

Zdobywszy uznanie niemieckiej krytyki i polskich kolegów, artysta w 1872 roku wyjechał do Drezna, gdzie poznał Józefa Ignacego Kraszewskiego, a następnie przybył do Włoch. Odwiedził Wenecję, Florencję, Neapol i Weronę, ostatecznie zatrzymał się w Rzymie. W Wiecznym Mieście często przesiadywał w będącej stałym miejscem spotkań Polaków Caffè Greco. Siemiradzki wynajął pracownię na via Margutta, w której tworzył przez wiele lat. Później artysta przeniósł warsztat do swojej willi, wzniesionej w eleganckiej dzielnicy przy via Gaeta. Malarz otwierał swój atelier dla publiczności, gościli w nim turyści, ludzie sztuki i literatury, m.in. Henryk Sienkiewicz, Ignacy Paderewski, a także wielkie osobistości, takie jak królowa Włoch Małgorzata czy brat cara Rosji, wielki książę Paweł. Pracownia artysty zyskała tak wielką sławę, że wymieniano ją nawet jako atrakcję w przewodnikach po Rzymie.

W swoim życiu Siemiradzki dużo podróżował, bardzo często zatrzymywał się w polskich miastach: Warszawie, Krakowie czy Zakopanem. Wakacje spędzał w Charkowie, później w kupionym przez siebie dworku w Strzałkowie. Przez całe życie Siemiradzki zmagał się z problemem określania jego narodowości. Artysta był Polakiem i sam za Polaka się uznawał, jednakże prasa najczęściej pisała o nim jako o Rosjaninie. Jego prace wystawiano w działach rosyjskich, ale przecież dział polski wówczas nie istniał, a obrazy trzeba było gdzieś umieścić.

Artysta zmarł w wyniku choroby nowotworowej, jego pogrzeb odbył się na Powązkach. W 1905 roku trumna Siemiradzkiego została przewieziona do Krakowa i złożona w krypcie zasłużonych w kościele pw. św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa na Skałce.

Siemiradzki był członkiem Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, Sztokholmie, Berlinie, Turynie, Paryżu oraz Akademii św. Łukasza w Rzymie. Artysta był laureatem wielu nagród i odznaczeń, występował jako członek honorowy Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, był kawalerem francuskiej Legii Honorowej, Orderu Korony Włoskiej, Orderu św. Stanisława III klasy oraz komandorem Orderu Świętych Maurycego i Łazarza.

Dzieła Siemiradzkiego już za jego życia były chętnie kupowane, również przez przedstawicieli warstw rządzących, m.in. car Aleksander II zakupił "Chrystusa i jawnogrzesznicę”. Obecnie szkice i obrazy artysty znajdują się w wielu muzeach oraz licznych kolekcjach prywatnych. Henryk Siemiradzki w swojej sztuce konsekwentnie wyznawał zasady, których wyuczył się na zakorzenionej w neoklasycznej doktrynie Akademii w Petersburgu. Jego twórczość wpisuje się w kosmopolityczny nurt XIX-wiecznego akademizmu. Artysta był mistrzem układów kompozycyjnych, a także doskonałym obserwatorem rzeczywistości, budowy form i rozkładu efektów światłocieniowych. Znakomicie potrafił również ujmować pejzaż.

Źródła piękna i kanonu estetycznego Siemiradzki doszukiwał się w sztuce i kulturze starożytnej Grecji i Rzymu, stąd też najczęściej podejmował tematy związane z kulturą antyku. Interesował się przede wszystkim okresem wczesnego Cesarstwa Rzymskiego oraz losami pierwszych chrześcijan, ukazując raczej anegdotyczne sceny rodzajowe (np. „Wazon czy kobieta”), a nie wielkie wydarzenia polityczno-historyczne. Malował także motywy biblijne, najczęściej narracyjne sceny z życia Chrystusa, obrazy mitologiczne, historyczne, rodzajowe, portrety oraz niewielkie pejzaże.

Artysta posługiwał się niemal wyłącznie techniką olejną, malując obrazy sztalugowe o bardzo zróżnicowanym formacie, wykańczając swoje dzieła zgodnie z akademickim fini. Co ciekawe, Siemiradzki zajmował się również monumentalnym malarstwem dekoracyjnym: stworzył m.in. plafon do pałacu Zawiszów w Warszawie (1882-1883) oraz pałacu Neczajewa w Moskwie (1886), a także zdobione scenami alegorycznymi kurtyny Teatru Miejskiego w Krakowie (1894/1895) oraz teatru we Lwowie (1896).

Jego prace w większości charakteryzują się sielankowym nastrojem, idealizacją oraz jasnym, ciepłym oświetleniem, bardzo trafnie oddającym śródziemnomorski klimat. Siemiradzki krajobraz studiował w plenerze, wykorzystując następnie swoje szkice we wnętrzu pracowni. W obrazach często wyczuwalna jest również spora domieszka erotyzmu. W twórczości artysty ujawniło się zainteresowanie teatrem, bowiem w jego dorobku znajdują się także pompierskie płótna zakomponowane w niezwykle monumentalny, widowiskowy sposób, niosące ze sobą melodramatyczną wymowę scen umiejscowionych w kulisowej, nieco sztucznej scenerii. Jako przykład mogą posłużyć tutaj "Pochodnie Nerona", które artysta przekazał w 1879 roku krajowi, inicjując tym czynem powstanie Muzeum Narodowego w Krakowie (był to pierwszy obraz w zbiorach muzeum).

Prace Siemiradzkiego nacechowane są również dekoracyjnością i niemal jubilerskim traktowaniem szczegółu. Artysta z niesamowitym pietyzmem odtwarzał śródziemnomorską roślinność, tkaniny, kostiumy i biżuterię ukazywanych postaci, instrumenty muzyczne oraz dekoracje architektoniczne malowanych przez niego antycznych budowli, chętnie obrazując bogactwo i zbytek. Siemiradzki był również doskonałym erudytą. W swoich kompozycjach wykorzystywał aktualny w XIX wieku stan wiedzy archeologiczno-historycznej oraz własne obserwacje z podróży i studia oryginalnych dzieł antycznych. W obrazach artysty odnaleźć można nawet odtworzenia przykładów sztuki antycznej, np. ukazane w „Pochodniach Nerona” lustrzane odbicie płaskorzeźby „Triumf Tytusa” z łuku triumfalnego wzniesionego pod koniec I w. n.e. na cześć tego cesarza. Swój tradycyjny warsztat Siemiradzki uzupełniał nowatorskimi wówczas osiągnięciami fotografii – zdjęcia modeli zastępowały artyście szkice studyjne lub stanowiły inspirację (np. w przypadku zdjęcia z rzeźni i obrazu „Dirce chrześcijańska”). Artysta popierał również fotograficzne reprodukowanie jego dzieł, gdyż był bardzo niezadowolony z reprodukcji wykonywanych techniką drzeworytniczą.

Na uwagę zasługują również szkice malarskie Henryka Siemiradzkiego. Są one zupełnie inne od starannie wykończonych obrazów, malowane z rozmachem, plamą barwną, z doskonałym zaznaczeniem kierunków kompozycyjnych, akcentów kolorystycznych i rozkładu światła. Studia artysty mają w sobie nawet elementy ducha impresjonizmu, co doskonale widoczne jest na przykładzie szkicu olejnego do „Pochodni Nerona” z 1876 roku. Sztuka Siemiradzkiego była i jest powszechnie uwielbiana i ceniona, chętnie kolekcjonowana.

BIBLIOGRAFIA
1. Dużyk J., Siemiradzki, Warszawa 1986.
2. Gorzelany D., Zabytki rzymskie źródłem inspiracji malarskiej w Pochodniach Nerona Henryka Siemiradzkiego, „Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie” VI, 2013, s. 165-172.
3. Górska W., Henryk Siemiradzki, Warszawa 2007.
4. Lewandowski R., Henryk Siemiradzki, Warszawa 1904.
5. Micke-Broniarek E., Henryk Siemiradzki, artykuł dostępny na stronie www.culture.pl [dostęp: marzec 2019].
6. Ryszkiewicz A., Henryk Hektor Siemiradzki, nota biograficzna w Internetowym Polskim Słowniku Biograficznym dostępna na stronie www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp: marzec 2019].
7. Stolot F., Henryk Siemiradzki, Wrocław 2001.

NIEDOSTĘPNE PRACE ARTYSTY