JAN PAMUŁA - NOTA BIOGRAFICZNA

Jan Pamuła urodził się w 1944 roku w Spytkowicach k. Oświęcimia, zmarł w 2022 roku. Od 1961 roku studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych malarstwo pod kierunkiem Hanny Rudzkiej-Cybisowej i grafikę – litografię w pracowni Konrada Srzednickiego oraz wklęsłodruk u Mieczysława Wejmana. W 1967 roku wyjechał na rok do Paryża, gdzie studiował w École Nationale Supérieure des Beaux-Arts oraz do Londynu, gdzie uczestniczył w zajęciach w Central School of Art and Design. W 1968 roku wrócił do Polski i obronił dyplom w pracowni Hanny Rudzkiej-Cybisowej. W 1980 roku artysta był stypendystą Rządu Francuskiego, natomiast w 1982 roku stypendystą Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku. W 1993 roku otrzymał jeszcze stypendium Fulbrighta, w ramach którego odbył staż naukowy i prowadził zajęcia w New York Institute of Technology.

Prowadził pracownię działań wizualnych na Wydziale Form Przemysłowych krakowskiej ASP, gdzie w 1992 roku otrzymał tytuł profesora sztuk plastycznych, natomiast w 1996 roku stanowisko profesora zwyczajnego w Katedrze Sztuk Wizualnych. W latach 1996-2002 pełnił funkcję prorektora, w latach 2002-2008 rektora ASP w Krakowie.

Jan Pamuła od 1982 roku należał do Grupy Krakowskiej, był również wieloletnim członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków.

Twórczość Jana Pamuły

Jan Pamuła uprawiał malarstwo sztalugowe, ale zajmował się głównie grafiką, w której wykorzystywał również media elektroniczne. Jego sztukę określa się niekiedy mianem abstrakcji geometryczno-romantycznej.

We wczesnym etapie twórczości artysta malował obrazy figuratywne o treściach symbolicznych. W latach 70. XX wieku zwrócił się w stronę abstrakcji geometrycznej i zaczął eksperymentować z formami trójwymiarowymi. Tworzył wówczas litografie, które później rozwijał w technice grafiki komputerowej. Znamienny dla tego okresu twórczości Jana Pamuły jest również powstały w czasie od połowy lat 70. do 1981 roku cykl "Obiekty geometryczne", w którym artysta ukazał, zarówno przestrzennie, jak i na płaszczyźnie, kompozycje oparte na kształcie łuku. Źródłem tych prac są wczesne rysunki przedstawiające zespolone ze sobą lub wspierające się nawzajem dwie postacie. Artysta w 2001 roku zdecydował się na kontynuacje cyklu "Obiektów".

W latach 80. artysta sięgnął po nowoczesne narzędzia – skanery i programy komputerowe. Z uzyskanych techniką obróbki komputerowej grafik tworzył oparte na modułowych podziałach płaszczyzny wzorce do malowanych na płótnie obrazów, które układał następnie w cykle, np. "Seria komputerowa". Charakterystyczna dla tych prac jest unikatowość każdego modułu oraz kolorystyka obrazów, Jan Pamuła ograniczył w nich bowiem gamę barwną najwyżej do czterech kolorów w stosunku 3:1 (trzy odcienie danej barwy i jeden innej) lub 2:2. Kolor w dziełach Jana Pamuły jest zawsze odzwierciedleniem jego emocji i predyspozycji psychicznych. Dla artysty niezwykle ważna jest również harmonia i symetria, która według niego uzmysławia kosmiczny porządek świata.

Nieco inny nurt sztuki Jana Pamuły reprezentuje seria jego prac graficznych z początku lat 90., w których oparł się on na fotografiach i reprodukcjach dzieł dawnych mistrzów, m. in. Leonarda da Vinci.

Jan Pamuła - wyróżnienia

Jan Pamuła otrzymał wiele nagród za swoją twórczość graficzną. W dziedzinie malarstwa został natomiast wyróżniony w 2003 roku Nagrodą im. Witolda Wojtkiewicza. W tym samym roku artysta, za wybitne zasługi w szkolnictwie artystycznym, został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Jan Pamuła - wystawy i kolekcje

Miał ponad 60 wystaw indywidualnych zarówno w kraju, jak i za granicą.

Prace artysty znajdują się w wielu kolekcjach prywatnych oraz publicznych na całym świecie, m. in. w Muzeum Narodowym w Warszawie i Krakowie, Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w Krakowie, Muzeum ASP w Krakowie, Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum Architektury we Wrocławiu, Muzeum Okręgowym w Szczecinie, Chełmie, Lublinie i Radomiu, w Bibliotece Jagiellońskiej, Victoria and Albert Museum w Londynie, Albertinie w Wiedniu, Portland Art Museum w Oregon, Muzeum w Bochum, Mondrian Museum w Amersfoort, czy Muzeum w Würzburgu.

Fragment tekstu kuratorskiego wystawy Jan Pamuła "Seria komputerowa" (22 IV - 8 V 2017):

Istnieje przekonanie, że dopóki nie odwiedzi się pracowni artysty, dopóty nie można w pełni poznać jego twórczości. Przekonałam się o tym odwiedzając atelier Jana Pamuły. W jego pracowni wśród rzędów tubek, próbek kolorów i pędzli, w centralnym miejscu stoi sztaluga, przy której artysta z benedyktyńską cierpliwością tworzy obrazy z "Serii komputerowej". (Agnieszka Stefańczyk)

Więcej informacji o wystawie.

ARTYSTA O SZTUCE

Jan Pamuła, Problemy sztuki cyfrowej

"Grafika cyfrowa, zwłaszcza ta prezentowana w formie wydruku na papierze, ale i w każdej innej postaci, np. projekcji zyskała w Polsce wielu zwolenników, nawet wśród początkowych jej oponentów rozmiłowanych w subtelnościach tradycyjnego warsztatu, do których należą niewątpliwie tacy wybitni klasycy jak, Stanisław Fijałkowski, Jacek Gaj, czy Ryszard Otręba. Graficzny warsztat cyfrowy przyciąga swoją wielostronnością i precyzyjnością w kreowaniu efektów wizualnych, jest też obecnie łatwiejszy do opanowania dzięki narzędziom, manipulatorom, które stanowią zazwyczaj systemy ikon, tworzone przez informatyków dla łatwego sterowania bardzo złożonymi programami służącymi do obrazowania. Bez wnikania w głębszą warstwę ukrytych algorytmów można tworzyć niezwykłe obrazy, każdy efekt wizualny jest jednak wizualnie zdefiniowanych ich suma zapisana na nośniku pamięci stanowi cyfrową matrycę, tak jak tradycyjna, analogowa matryca graficzna rejestrowała każde działanie grafika i zatrzymywała je zapisane w metalu, drewnie, na sicie lub kamieniu."

Jan Pamuła, Problemy sztuki cyfrowej, Tekst w katalogu towarzyszący wystawie "Jan Pamuła Grafika cyfrowa i analogowa", Uniwersytet Zielonogórski, Galeria Biblioteki Uniwersyteckiej.

Jan Pamuła, Logika i fizyka

"Logika formy jest pięknem, esencją i siłą. Strukturą powierzchni, zewnętrzność, to tylko przejawy. Sens jest ukryty pod powierzchnią. Przesunięcia sił pod powierzchnią powodują trzęsienie ziemi. Wszelkie nagromadzenie elementów na powierzchni znika wtedy, przestaje mieć jakiekolwiek znaczenie, ginie: słabe, nijakie, bezforemne. Maksymalne napięcie wizualnych sił zawarte jest w prawach logicznych, sięgających działań na poziomie mentalnym, tych które dokonują się w głębi naszego systemu percepcyjnego. Prawo fizyczne komunikuje tak samo jak każdy inny język, przeniesione na grunt sztuki to prawo optyki bądź geometrii. Prawo fizyczne jest zawsze obecne, język fizykalny jest ważnym czynnikiem budującym nową strukturę języka sztuki. Istnieją systemy językowe bardziej złożone, jednak ich użycie nie bardzo się przydaje, są to bowiem w dużym stopniu języki prywatne. To, co żywe, odkrywcze, mające siłę działania i oddziaływania, siłę budowania w sensie uniwersalnym, jest podstawą, na której wyrastają prawdziwe wartości. Połączenie logiki formy i wizualnej fizyczności, stanowi podstawę sztuki konkretnej, a zarazem jest najlepszym wyrazem uniwersalności i piękna tej sztuki.” Jan Pamuła, Logika i fizyka, Tekst w katalogu: "Jan Pamuła. Grafika" (16.01-19.02.2014), Galeria Oko dla sztuki. Jan Pamuła - Wypowiedź autora „Przez prawie czterdzieści lat włączony byłem w nurt sztuki abstrakcyjnej realizując obrazy, grafiki, obiekty i instalacje o charakterze geometrycznym. Głównym moim celem było zawsze poszukiwanie systemu, który mógłby być, jako forma, wizualnym odzwierciedleniem uniwersalnych praw. Wiele z moich prac komputerowych zostało zrealizowanych z użyciem programu napisanego specjalnie dla mnie przez informatyka-programistę, np. Seria komputerowa, 1980 - seria rysunków realizowanych później w formie grafik i malowanych ręcznie obrazów. Źródłem inspiracji była zawsze dla mnie: wizualność rzeczywistości, filozofia i mistycyzm (przez pewien okres czasu byłem pod silnym wpływem Emmanuela Svedenborga). Obecnie bardzie koncentruję moją uwagę na elementach semantycznych i moje prace nie są tak rygorystycznie "konkretne", jak te z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych."

Jan Pamuła, Logika i fizyka, Tekst w katalogu: "Jan Pamuła. Grafika" (16.01-19.02.2014), Galeria Oko dla Sztuki.

WYBRANE NAGRODY

2013 - Laureat Nagrody Miasta Krakowa;
2014 - Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego;
2003 - Nagroda im. Witolda Wojtkiewicza za wystawę malarstwa „Obiekty geometryczne – retrospekcja” w Starmach Gallery.

WYBRANE WYSTAWY

2017 - Jan Pamuła Grafika cyfrowa i analogowa, Galeria Biblioteki Uniwersyteckiej, Zielona Góra.
2017 -  Jan Pamuła "Seria komputerowa", Galeria Sztuki ATTIS;
2016 - Jan Pamuła/Horst Kuhnert, „Analog-Digital”, Galeria Haus der Modernen Kunst, Staufen;
2014 - Jan Pamuła, „Obiekty Geometryczne /Grafika Komputerowa/Animacja”;
2014 - Instytut Polski, Bratysława;
2013 - Jan Pamuła, „Grafika”, Galeria „Bez Profilu”, Centrum Konferencyjne Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie;
2011 - Jan Pamuła/Gerhard Birkhofer, „Kalkül und Zufall”, Galeria Haus der Modernen Kunst, Staufen;
2007 - Jan Pamuła, „Grafika”, Galeria „Pod podłogą”, Lublin;
2007 - Jan Pamuła, „Malarstwo/Obiekty”, Galeria Esta, Gliwice;
2005 - "Dialog kolorów", Wystawa malarstwa (z Christine M. Pillot), Rostworowski Gallery;
2005 - Instytut Polski, Bratysława, Wystawa Grafiki;
2005 - Instytut Polski, Praga, Wystawa Grafiki;
2005 - Tczewskie Triennale Grafiki (indywidulna wystawa towarzysząca), Tczew;
2004 - Bałtycka Galeria Sztuki Współczesnej, Galeria Kameralna;
2004 - Galeria "Oko dla Sztuki", KSW, Kraków;
2004 - Galeria ZPAP, Sukiennice, Kraków;
2003 - Galeria Prezydencka, Pałac Branickich, Warszawa;
2002 - Mała Galeria, Nowy Sącz;
2002 - Akademicka Galeria Sztuki, Akademia Świętokrzyska, Kielce;
2001 - Starmach Gallery, Kraków;
2000 - Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Wieża Ratuszowa;
2000 - Galeria Stara, BWA Lublin;
2000 - Galeria 261, Akademia Sztuk Pięknych, Łódź;
1999 - Galeria Esta, Gliwice;
1998 - Uekallie - Kan Gallery, Tokyo;
1997 - Starmach Gallery, Kraków;
1996 - Pokaz towarzyszący Międzynarodowej Konferencji PAN "Grafika Komputerowa i Przetwarzanie Obrazów", Machocice;
1994 - Galeria Aspekty, Warszawa;
1994 - Rotunda Gallery, Fundacja Kościuszkowska, Nowy Jork;
1994 - Windows Gallery, NYIT, Nowy Jork;
1993 - Centrum Kultury, Kamienica Lamellich, Kraków;
1992 - Atrium Gallery, UCONN, Storrs, Conn;
1990 - Galeria Podbrzezie, Kraków;
1988 - Galeria Uniwersytetu Śląskiego, Cieszyn;
1987 - Foyer Galerie, Darmstadt;
1987 - "Galeria Sztuki Aktualnej", M. A. Potocka, Kraków;
1986/87 - "Galeria 72", Chełm; 1984 - Black Gallery, Kraków;
1982 - Fundacja Kościuszkowska, Nowy Jork;
1982 - Maria Hagadus Studio Gallery, Bedford Hills;
1981 - Galeria Krzysztofory, Kraków;
1980 - Instytut Polski, Paryż;
1980 - Galeria Desa, Kraków;
1980 - Galeria BWA, Opole;
1979 - Galeria "OUT", Gdańsk;
1979 - Project Studio One, Nowy Jork;
1978 - Galeria Artystów Węgierskich, Pecs;
1977 - Galeria BWA, Łódź;
1973 - Galeria Arkady, Kraków;
1971 - Instytut Kultury Polskiej, Londyn;
1971 - Zaydler Gallery, Londyn;
1968 - Galeria La Scala, Rzym.

ARTYKUŁY NA TEMAT ARTYSTY

Andrzej Sawicki - Układ wokół czerni

„Już w obrazach przedstawiających Pamuła tak manipulował wzajemnym usytuowaniem przestrzennym form, aby- poprzez określone, dające się wyrazić liczbowo zależności- wprowadzić dodatkowe, zobiektywizowane treści. Szybko jednak uświadomił sobie, że takie postępowanie wzbogaca wprawdzie warstwę znaczeniową obrazu, ale nie jest intelektualnie konsekwentne. Tym, co przeszkadzało najbardziej okazała się forma przedstawiająca. Dlatego- ulegając stopniowej dekonstrukcji i ginąc pośród rozwibrowanych plam barwnych niosących już właściwie czystą emocję- musiała ustąpić miejsca bardziej obiektywnym i jednoznacznym sposobom wypowiedzi. Od obrazu przedstawiającego zawierającego w sobie mnogość- często neutralizujących się nawzajem- różnorodnych znaczeń, zmierza Pamuła ku przekazowi oczyszczonemu.”

„Tak więc dzieła Pamuły oscylują nieustannie pomiędzy obiektywizmem geometrii a subiektywnie traktowanym symbolem. Dlatego chcąc w pełni zrozumieć sens barwnych diagramów trzeba pamiętać o symbolizmie wcześniejszych obrazów tego artysty, o ich emocjonalnych i moralnych podtekstach, i o jego skłonności do metafizyki. Wówczas tworzone obecnie przez Pamułę zgeometryzowane i pozornie chłodne kompozycje ujawniają swoje dodatkowe znaczenia i przemówią odwiecznymi schematami interpretacji rzeczywistości: światło- słońce- życie, czerń, ciemność- śmierć. Pomiędzy siłami Ormuzda i Arymana, sferą światła i sferą ciemności, Życiem i Śmiercią komponuje artysta swoje układy, buduje porządek w nadziei i z pragnieniem opanowania zawiłości świata.”

- Andrzej Sawicki, Układ wokół czerni, Dwumiesięcznik "Sztuka", nr 6/3/76, s. 37

Maria Zientara - Metarzeczowość Jana Pamuły

„Pierwsze prace Jana Pamuły, malowane jeszcze na studiach i wkrótce po ich ukończeniu, były przedstawiające i metaforyczne. Zwrot w twórczości artysty nastąpił po 1970 roku i był równoznaczny z odejściem od realizmu i aluzyjności w kierunku sztuki nieprzedstawiającej. Na zmianę tę wpłynęła w znacznym stopniu lektura pism filozoficznych, m.in. Emanuela Swedenborga i Sörena Kierkergaarda, która umocniła w artyście dążenie do stworzenia własnego systemu porządkującego rzeczywistość według swoistego subiektywnego uniwersalizmu, logicznej intuicji. Powstał wówczas cykl litografii i wklęsłodruków „Systemy” i seria obrazów „Obiekty geometryczne”. I grafiki i obrazy były kompozycjami całkowicie abstrakcyjnymi, zbudowanymi z prostokątów, kwadratów, trójkątów i wycinków koła, pokrytych płasko czystymi barwami. Stanowiły rezultat badań malarza nad formami elementarnymi i złożonymi z nich figurami geometrycznymi, oraz nad zjawiskiem modyfikacji kształtów i przestrzeni pod wpływem kolorów. Artysta, jak minimaliści, dążył do tego, obraz był doświadczany wyłącznie jako struktura wizualna. Przypadkowe skojarzenia jakie mógł mieć widz, dopatrując się w kompozycjach na przykład analogii do detali architektonicznych, wypływały z percepcyjnych przyzwyczajeń oglądających a nie z intencji twórcy. W latach osiemdziesiątych sztuka Jana Pamuły przeszła następną, znaczącą transformacje. Należy ją potraktować jako zmianę jakościową, spowodowaną wyciągnięciem finalnych wniosków z doświadczeń opartych na intuicji logicznej. Artysta wykreował wówczas własny system oparty w równym stopniu na logice co intuicyjnym wyborze i emocji. Jako środek realizacji idei wykorzystał komputer, stając się jednym z pierwszych polskich artystów, o ile nie pierwszym, który uczynił z komputera narzędzie pracy, szkicownik. Tym razem proces twórczy wyglądał następująco - malarz, posługując się programem opracowanym wspólnie z Philipem Kellerem, dzielił losowo powierzchnie obrazu na cztery części według zasady, by żaden z elementów nie powtórzył się, ani w kompozycji, ani w serii. Wybór koloru, stosowanego także najczęściej według zasady czwórkowej, należał do artysty i wynikał z jego decyzji, nastroju lub mimowolnego skojarzenia. Należy dodać, że podstawowe czynniki kompozycji jak kolor, linia, zestaw form, stosunki liczbowe odnoszące się do wymiarów, ilości czy rozmieszczenia elementów, za każdym razem inne, same w sobie nie miały być nośnikami symbolicznych czy metaforycznych znaczeń. Jeśli wywoływały pojęciowe skojarzenia to działo się tak raczej z racji pewnych intuicji przekazywanych mimo woli przez artystę. Realizowanie tak pomyślanych obrazów dokonywało się, i dokonuje, tradycyjnie i jest dziełem rąk artysty.”

- Maria Zientara, Metarzeczowość Jana Pamuły, Tekst z katalogu Jan Pamuła - z pracowni naszych artystów. Sztuka krakowska lat dziewięćdziesiątych, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Wieża Ratuszowa, Wrzesień 2000, Kraków.

Anthony Clementi (N.Y. 1994)

"W obrazach i grafikach Jan Pamuły geometria i barwa stanowią strukturalną podstawę prac i odzwierciedlają jego osobowość. Geometria ujawnia jego intelektualną spekulatywność, a barwa bezpośrednią, zmysłową ekspresyjność. Te dwa elementy nie są sprzeczne współoddziaływują tworząc charmonię i witalność jego twórczości."

- Anthony Clementi, Tekst z katalogu Jan Pamuła - z pracowni naszych artystów. Sztuka krakowska lat dziewięćdziesiątych, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Wieża Ratuszowa, Wrzesień 2000, Kraków.

Agata Włodarczyk, Obiekty geometryczne, Seria komputerowa

"Geometryczny pierwiastek u Pamuły traktowany jest bardzo poważnie. Prace na nim oparte, przez ścisłe wyliczenia i użycie komputera, noszą znamiona nauki. Fascynacja technologią w służbie sztuki zaowocowała komputerowym cyklem grafik. Te z kolei stały się punktem wyjścia dla kilku serii płócien malowanych tradycyjną techniką. Jan Pamuła dokonuje trudnej sztuki transpozycji współczesnej matematyki w jej najbardziej surowej formie do grafiki i malarstwa. Nie znaczy to wcale, iż matematyka w jakiś sposób tłumi czy umniejsza wartości artystyczne. Naukowy formalizm jest tutaj bowiem świetnie zrównoważony przez wartości czysto malarskie. Nie należy o tym zapominać, gdyż stosowanie matematyki w sztuce wciąż spotyka się z nieufnością krytyków i estetyków. Nie jest to do końca twórczość laboratoryjna; nie konkuruje nauką, a wykorzystuje jej zdobycze w tworzeniu wyrafinowanych artystycznych wizji. Inaczej niż Obiekty geometryczne, Seria komputerowa nie stara się wyzwolić z tradycji płaskiego obrazu o ustalonej formie. Podstawowym motywem przetwarzanym losowo jest prostokąt - powtórzenie kształtu płótna. Liczba zaś, która konstytuuje kompozycję to czwórka - arytmetyczny odpowiednik prostokąta. Bazą kompozycji jest rytmiczny podział pola obrazu. Dzielenie, które zwykle kojarzy się z redukcją, rozbiciem, tutaj jest siłą tworzącą. Prostokąt zmienia proporcje i wielkość zgodnie z zasadą progresji. W obrębie jednego obrazu, choć trudno w to uwierzyć, nie ma dwóch jednakowych prostokątów. Przeciwnie niż w op-arcie, gdzie zasadą jest powtarzalność - tutaj każdy, najmniejszy nawet element obrazu jest jedyny w swoim rodzaju. Celem jest stworzenie zaskakującej sytuacji. Dzięki użyciu komputera artysta dociera do obiektywizmu niemożliwego do wydobycia innymi metodami."

- Agata Włodarczyk, Obiekty geometryczne, Seria komputerowa, Tekst w katalogu Pamuła, Galeria - Sztuka Indywidualności Pałac Branickich, Galeria Prezydencka.


Krystyna Czerni, J. Pamuła: Seria komputerowa I nr 1/89 - 1989

„Precyzyjna, elektronicznie wyliczona wizja Pamuły ma w sobie iskrę szaleństwa, próbuje zilustrować mechanizm funkcjonowania rzeczywistości: zasadę łączenia jedności z niepowtarzalnością. Formuła ta staje się ilustracją ukrytego szyfru świata: podobną zasadą rytmu i cykliczności rządzi się czas, przestrzeń, muzyka, wiele procesów naturalnych, gdzie coś pomnaża się przez podział, rodzący nową jakość. Dzielenie nie jest tutaj destrukcją, ale konstrukcją, budowaniem. Paradoksalnie - przy całym rygorze kompozycji, światy stwarzane przez malarza są zaskakująco rozmaite. Zmienność skali, dyspersji (rozpiętości między najmniejszym i największym elementem), dobór kolorów (odmienny każdorazowo zestaw 4 barw) - daje niewyczerpalną ilość możliwości. Zamiast wrażenia ascezy czy apodyktycznej dyscypliny, uderza dynamika barwnych form, ich „rozgadanie”, Rytmiczna segmentacja prostokątów raz promieniuje harmonią, zmuszając do koncentracji, innym razem budzi niepokój; migotliwa wibracja jest źródłem energii, rozdrobnienie form czasem cieszy i śmieszy, czasem obsesyjnie przykuwa uwagę.”

- Krystyna Czerni, J. Pamuła: Seria komputerowa I nr 1/89 - 1989, (w:) Wielcy malarze ich życie, inspiracje i dzieło (Henryk Stażewski i abstrakcja geometryczna), redaktor naczelny: Ewa Dołowska, nr 124, s. 27.

NIEDOSTĘPNE PRACE ARTYSTY

niedostępne

niedostępne

niedostępne