Józef Mehoffer w pracowni (ok. 1891)

STANISŁAW WYSPIAŃSKI - NOTA BIOGRAFICZNA

Stanisław Wyspiański
[Źródło: Zbiory Cyfrowe MNK]

Stanisław Wyspiański urodził się w 1869 roku w Krakowie, zmarł tamże w 1907 roku. Był artystą wszechstronnym: wyrażał się zarówno w sztukach plastycznych, jak i twórczości literackiej, dramacie i poezji.
Był synem rzeźbiarza, Franciszka Wyspiańskiego. Ukończył krakowskie gimnazjum św. Anny, do którego uczęszczał ze swoim przyjacielem z czasów nauki w Szkole Ćwiczeń – Józefem Mehofferem, w tym okresie zaprzyjaźnił się również z Lucjanem Rydlem. W wieku 15 lat zaczął uczestniczyć w wykładach w krakowskiej SSP w charakterze wolnego słuchacza. W 1887 roku rozpoczął regularne studia na tej uczelni, uczęszczając na zajęcia do pracowni Jana Matejki. Równolegle studiował historię sztuki i literatury na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1990 wyruszył na artystyczną podróż po Europie, zwiedził wówczas Włochy, Czechy, Niemcy, Szwajcarię i Francję. Przez krótki czas, w latach 1891-1894 przybywał w Paryżu, gdzie po nieudanej próbie dostania się do paryskiej ASP kontynuował naukę w prywatnej Académie Colarossi. Wtedy też po raz pierwszy zetknął się z twórczością Paula Gauguina, nabistów oraz drzeworytem japońskim. Po powrocie do Krakowa dużo tworzył w różnorodnych technikach, wykładał na macierzystej uczelni (od 1902 roku kierował zakładem malarstwa religijnego), pracował m.in. jako kierownik graficzny czasopisma „Życie”, a także wystawiał swoje sztuki w krakowskim Teatrze Miejskim. Czynnie uczestniczył w życiu kulturalnym i artystycznym miasta, był jednym z współzałożycieli TAP „Sztuka”, współpracował również z TPSP, TZSP oraz stowarzyszeniem Polska Sztuka Stosowana.

Stanisław Wyspiański tworzył najczęściej w technice pastelu, co z jednej strony odpowiadało ekspresyjno-secesyjnej formule sztuki artysty, ale z drugiej uzależnione było od jego reakcji alergicznych na związki zawarte w farbach olejnych. Główną domeną twórczości malarza były portrety, zarówno te bardziej oficjalne, ukazujące postaci ze świata inteligencji oraz sztuki, jak i bardziej intymne, przedstawiające dzieci oraz ludzi z bliskiego otoczenia artysty. Dużą rolę w sztuce Stanisława Wyspiańskiego odgrywał także pejzaż i natura, a w szczególności polska flora, którą malarz studiował w swoim Zielniku. Jednym z popularniejszych cykli w historii twórczości artysty jest również zespół widoków z tzw. „Błękitnej Pracowni” przy ul. Krowoderskiej na Kopiec Kopciuszki. Poza tym malarz wykonywał również prace o charakterze symbolicznym i ilustracyjnym, opracował m.in. zespół rysunków do Illiady Homera czy ilustracje do tomików wierszy Lucjana Rydla. Prace Stanisława Wyspiańskiego charakteryzowała dekoracyjność przejawiająca się w giętkości linii oraz licznych motywach roślinnych, a także bystra obserwacja obiektu przejęta zapewne od jego mistrza, Jana Matejki. Dynamiczne wykończenie szczegółów i tła kojarzyć się mogą natomiast z francuskim impresjonizmem i niemieckim ekspresjonizmem.
Kolejną ważną dziedziną w dorobku artystycznym Wyspiańskiego było malarstwo monumentalne. Artysta projektował m.in. witraże do katedry rzymskokatolickiej we Lwowie oraz do katedry na Wawelu. Mianem opus magnum malarza można natomiast niewątpliwie nazwać wnętrza kościoła Franciszkanów w Krakowie, do którego zaprojektował on polichromie części wschodniej (proj. 1895) oraz witraże prezbiterium oraz fasady zachodniej (proj. 1897).

Stanisław Wyspiański, Autoportret (1903), Muzeum Narodowe w Krakowie
[Źródło: Zbiory Cyfrowe MNK]

Należy również wspomnieć o szczególnych zasługach Stanisława Wyspiańskiego dla rozwoju typografii polskiej i sztuki książki – artysta bowiem zwracał uwagę na estetykę wydań książkowych, kontrolował każdy etap wydruku swoich dramatów, sam zaprojektował opartą na kapitale rzymskiej czcionkę, projektował również winiety i okładki. Poza tym był autorem kilku ekslibrisów.
Nieocenione są też zasługi Wyspiańskiego w dziedzinie teatru i scenografii. Artysta sam projektował stroje i rekwizyty do pisanych przez siebie dramatów i sztuk, które reżyserował. Malarz był zwolennikiem idei Gesamkunstwerk, która uwzględniała jedność wszystkich sztuk i rozumienie wieloaspektowego dzieła jako jedności twórczej, dlatego też dążył do tego by być jednocześnie autorem tekstów, projektantem kostiumów i scenografii, a także reżyserem spektakli. Udało się to artyście jednak tylko raz, w przypadku przedstawienia Bolesław Śmiały w krakowskim Teatrze Miejskim (1904).
Stanisław Wyspiański zajmował się również projektowaniem wnętrz, był autorem koncepcji wyposażenia mieszkania Tadeusza Boya-Żeleńskiego przy ul. Karmelickiej czy wnętrz Domu Towarzystwa Lekarskiego przy ul. Racławickiej. Opracowywane przez artystę projekty mebli i dekoracji odwoływały się do sztuki ludowej i secesji, często również posiadały „ukryte” funkcje – np. krzesła w sali posiedzeń DTL miały zapobiegać zaśnięciu. Z działalności architektonicznej artysty trzeba również wymienić idylliczny projekt przebudowy Wawelu „Akropolis”, który powstał we współpracy z Władysławem Ekielskim.

Dzieła Stanisława Wyspiańskiego znajdują się w wielu kolekcjach prywatnych i muzealnych, największy zbiór prac artysty posiada natomiast Muzeum Narodowe w Krakowie.

NIEDOSTĘPNE PRACE ARTYSTY